Kế Toán Xây Dựng Khác Gì So Với Kế Toán Thương Mại?

Nếu như kế toán thương mại đã quen thuộc với đa số người làm kế toán nhờ quy trình đơn giản, số liệu rõ ràng thì kế toán xây dựng lại là “phép thử” thực sự dành cho những ai muốn tiến xa hơn trong nghề. Không ít người khi chuyển từ doanh nghiệp thương mại sang làm kế toán tại công ty xây dựng cảm thấy bối rối vì quy trình hoàn toàn khác biệt, từ cách ghi nhận chi phí, tính giá thành đến thủ tục nghiệm thu và thanh toán theo tiến độ.

Vậy, kế toán xây dựng khác gì so với kế toán thương mại? Bài viết dưới đây của Kỹ năng kế toán sẽ giúp bạn nhìn rõ sự khác biệt giữa hai loại hình kế toán này và từ đó xác định hướng học, làm phù hợp với năng lực và mục tiêu nghề nghiệp của mình.

I. Tổng quan về kế toán thương mại và kế toán xây dựng

1. Kế toán thương mại là gì?

Kế toán thương mại là loại hình kế toán áp dụng trong các doanh nghiệp có hoạt động mua – bán hàng hóa, vật tư hoặc sản phẩm hoàn chỉnh, không có quy trình sản xuất hoặc thi công.

Đặc điểm nổi bật của kế toán thương mại nằm ở sự đơn giản, rõ ràng và dễ kiểm soát:

• Doanh thu được ghi nhận ngay khi hàng hóa được giao và hóa đơn được xuất.

• Chi phí chủ yếu là giá vốn hàng bán, chi phí vận chuyển, chiết khấu bán hàng và các chi phí quản lý.

• Các nghiệp vụ phát sinh thường có chu kỳ ngắn, dễ theo dõi qua chứng từ: nhập kho – bán hàng – thu tiền.

Loại hình kế toán này thường xuất hiện tại các doanh nghiệp:

• Bán buôn – bán lẻ hàng hóa

• Phân phối sản phẩm tiêu dùng, nguyên vật liệu, thiết bị

• Đại lý, thương nhân kinh doanh hàng hóa theo hợp đồng

Bài viết tham khảo: Mô tả công việc của kế toán bán hàng trong doanh nghiệp

Do đặc thù hàng hóa cụ thể, có mã rõ ràng, có thể theo dõi tồn kho, kế toán thương mại thường là điểm khởi đầu lý tưởng cho người mới học nghề kế toán.

2. Kế toán xây dựng là gì?

Kế toán xây dựng là loại hình kế toán áp dụng tại các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực thi công, xây dựng công trình, lắp đặt hệ thống kỹ thuật hoặc cơ sở hạ tầng.

Khác với kế toán thương mại, kế toán xây dựng có tính chất phức tạp và đặc thù hơn:

• Sản phẩm của doanh nghiệp là công trình hoặc hạng mục xây dựng, không thể nhập – xuất kho theo cách thông thường.

• Doanh thu không ghi nhận ngay, mà được phân bổ theo tiến độ nghiệm thu, thanh toán từng đợt.

• Chi phí sản xuất phải tập hợp theo từng công trình: nguyên vật liệu, nhân công, máy thi công, quản lý công trình… cần theo dõi chi tiết và chính xác.

Bài viết tham khảo:  Các Công Việc Hàng Ngày Của Kế Toán Tổng Hợp

Ngoài ra, kế toán xây dựng còn cần:

• Nắm được quy trình hồ sơ kỹ thuật: dự toán, bản vẽ, hợp đồng, biên bản nghiệm thu, thanh lý

• Ghi nhận chi phí theo thời gian dài, thường xuyên xuất hiện chi phí dở dang, trích trước, phân bổ theo tỷ lệ khối lượng

Do đặc thù công việc kéo dài theo tiến độ và cần sự phối hợp chặt chẽ với các phòng ban kỹ thuật, giám sát, kế toán xây dựng đòi hỏi người làm phải vừa chắc nghiệp vụ kế toán, vừa hiểu cơ bản về quy trình xây dựng

II. So sánh chi tiết: Kế toán xây dựng khác gì kế toán thương mại?

Tuy đều thuộc lĩnh vực kế toán doanh nghiệp, nhưng kế toán xây dựng và kế toán thương mại có sự khác biệt đáng kể về bản chất nghiệp vụ, cách ghi nhận số liệu và mức độ phức tạp trong tổ chức sổ sách. Dưới đây là bảng so sánh toàn diện giúp bạn hình dung rõ hơn:

Phân tích thêm:

Về dòng tiền:

Kế toán thương mại có dòng tiền thu – chi ngắn hạn, rõ ràng, thường theo từng giao dịch bán hàng.

Trong khi đó, kế toán xây dựng phải quản lý dòng tiền theo tiến độ công trình, đôi khi doanh thu và chi phí không phát sinh đồng thời, gây áp lực lớn về dòng tiền tạm ứng, chi trước – thanh toán sau.

Về kiểm soát nội bộ:

Kế toán thương mại chủ yếu làm việc với kho và bộ phận kinh doanh.

Kế toán xây dựng cần phối hợp với phòng kỹ thuật, giám sát công trình, ban quản lý dự án để kiểm tra khối lượng, xác minh chi phí, lập hồ sơ thanh toán đúng mẫu biểu.

Việc nắm rõ những khác biệt trên không chỉ giúp kế toán chọn đúng môi trường làm việc phù hợp với năng lực và kinh nghiệm, mà còn giúp chủ doanh nghiệp hiểu rõ hơn khi tuyển chọn nhân sự kế toán cho từng loại hình kinh doanh.

III. Các khó khăn phổ biến khi chuyển từ kế toán thương mại sang kế toán xây dựng

Không ít kế toán tổng hợp khi chuyển từ doanh nghiệp thương mại sang lĩnh vực xây dựng đã cảm thấy “chông chênh” ngay từ những tháng đầu tiên. Dù đã quen với các nguyên lý kế toán, thành thạo phần mềm, nhưng đặc thù của kế toán xây dựng khiến nhiều người lúng túng, mất thời gian làm quen lại gần như từ đầu.

Dưới đây là những khó khăn phổ biến nhất mà người chuyển ngành thường gặp:

1. Không có hàng hóa cụ thể để kiểm soát như thương mại

Ở kế toán thương mại, hàng hóa có mã cụ thể, tồn kho rõ ràng, dễ theo dõi qua phiếu nhập – xuất. Ngược lại, trong xây dựng:

• Vật tư thường được xuất thẳng đến công trình, không nhập kho

• Kế toán phải lập bảng theo dõi riêng, tổng hợp vật tư sử dụng theo từng hạng mục

• Khó khăn trong việc khớp giữa hóa đơn mua vật tư – bảng kê khối lượng – tiến độ thi công

Việc thiếu sự minh bạch trong theo dõi vật tư khiến kế toán dễ sai sót trong chi phí dở dang, khó xác định giá thành chính xác.

2. Không hiểu quy trình nghiệm thu và thanh toán

Doanh thu xây dựng không phát sinh ngay sau khi hoàn thành một phần công việc. Kế toán cần biết:

• Khi nào được lập biên bản nghiệm thu khối lượng hoàn thành

• Hồ sơ cần có để được chủ đầu tư duyệt thanh toán

• Giai đoạn nào được ghi nhận doanh thu – giai đoạn nào chỉ ghi chi phí dở dang

Nếu chưa quen với thủ tục nghiệm thu – thanh toán, kế toán rất dễ ghi nhận sai kỳ doanh thu, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả kinh doanh và quyết toán thuế.

3. Lúng túng khi tập hợp chi phí và tính giá thành công trình

Ở doanh nghiệp thương mại, giá vốn hàng bán được xác định ngay sau khi xuất kho.

Nhưng với xây dựng:

• Kế toán phải phân bổ chi phí vật liệu, nhân công, chi phí quản lý, máy thi công… theo từng công trình, từng giai đoạn

• Việc tính giá thành phụ thuộc vào định mức, tiến độ thi công, phát sinh thực tế – không thể dùng một công thức cố định

• Dễ gặp trường hợp chi phí vượt dự toán, thiếu chứng từ hợp lệ, ảnh hưởng đến việc tính giá thành hoặc bị loại khi quyết toán thuế

4. Khó kiểm soát chi phí không hợp lý, không được trừ

Kế toán xây dựng thường gặp áp lực lớn về chứng từ hợp lệ, vì:

• Nhiều khoản chi tại công trình không có hóa đơn (ví dụ: chi tiền thuê lao động thời vụ, chi mua vật tư lẻ…)

• Sai sót trong kê khai có thể khiến chi phí bị loại khi quyết toán thuế TNDN

Nếu kế toán không nắm được luật thuế liên quan đến xây dựng, doanh nghiệp có thể bị truy thu, xử phạt

5. Thiếu kỹ năng phối hợp với bộ phận kỹ thuật và giám sát

Ở kế toán thương mại, công việc chủ yếu trao đổi với bộ phận kho – bán hàng. Nhưng trong xây dựng, kế toán phải:

• Phối hợp chặt chẽ với kỹ sư công trình, đội giám sát, ban quản lý dự án

• Đọc hiểu sơ bộ dự toán, hồ sơ kỹ thuật để bóc chi phí đúng

• Làm việc với chủ đầu tư, ban quản lý dự án, ngân hàng khi thanh toán

Đây là điểm mới, khó thích nghi nếu kế toán chỉ quen làm việc nội bộ hoặc không có kỹ năng giao tiếp nghiệp vụ.

6. Không quen quản lý công trình theo mã, hạng mục riêng

Một trong những yếu tố sống còn của kế toán xây dựng là quản lý số liệu theo từng công trình. Mỗi công trình như một “doanh nghiệp thu nhỏ” cần:

• Tập hợp riêng chi phí – doanh thu – công nợ – hồ sơ thanh toán

• Theo dõi tiến độ – khối lượng hoàn thành – chi phí còn lại

Kế toán nếu không làm tốt phần này, cuối kỳ sẽ rất khó xác định được lãi/lỗ theo công trình – và có thể làm sai cả báo cáo tài chính.

Gợi ý hướng giải quyết

Để vượt qua những khó khăn này, kế toán khi chuyển từ thương mại sang xây dựng nên:

• Học thêm chuyên đề kế toán xây dựng thực hành, đặc biệt là phần bóc tách chi phí và hồ sơ thanh toán

• Hiểu định mức xây dựng cơ bản, cách làm bảng tổng hợp chi phí, định khoản dở dang

• Làm quen với hồ sơ kỹ thuật, bản vẽ, bảng dự toán – ít nhất ở mức đọc hiểu căn bản

• Học cách phối hợp với kỹ thuật – giám sát để đảm bảo số liệu khớp thực tế

IV. Những kỹ năng kế toán cần có khi làm trong doanh nghiệp xây dựng

Khác với kế toán thương mại vốn có thể vận hành tương đối “cơ học” nhờ hệ thống hàng hóa – kho hàng rõ ràng, kế toán xây dựng đòi hỏi người làm phải vận dụng cả tư duy kế toán tổng hợp, khả năng tổ chức dữ liệu phức tạp và hiểu biết cơ bản về chuyên môn xây dựng. Để làm tốt trong môi trường này, kế toán cần trang bị cho mình những kỹ năng đặc thù sau:

1. Thành thạo định khoản và phân loại chi phí theo công trình

Kế toán xây dựng cần phân biệt rõ:

• Chi phí nào là trực tiếp cho công trình (vật tư, nhân công, máy móc thi công)

• Chi phí nào là gián tiếp (quản lý công trình, vận chuyển, an toàn lao động…)

• Khi nào ghi nhận chi phí dở dang, khi nào được chuyển sang giá vốn

• Mỗi khoản chi cần được định khoản chính xác, đúng thời điểm và đúng mã công trình/hạng mục liên quan.

2. Biết lập bảng tính giá thành và phân bổ chi phí

Khác với thương mại, nơi giá vốn được lấy từ giá mua hàng, trong xây dựng kế toán phải tự:

• Tính toán giá thành theo từng công trình

• Phân bổ chi phí chung theo tỷ lệ khối lượng thi công hoặc thời gian thi công

• Lập bảng tổng hợp chi phí và kết chuyển chi phí vào giá vốn cuối kỳ

Nếu không lập được bảng tính giá thành, kế toán sẽ không biết công trình lỗ – lãi ra sao và khó thuyết minh số liệu trên báo cáo tài chính.

3. Đọc – hiểu dự toán và hồ sơ kỹ thuật cơ bản

Kế toán không cần làm kỹ thuật, nhưng nhất thiết phải:

Biết đọc bảng dự toán khối lượng – đơn giá, để bóc tách vật tư, nhân công tương ứng

• Hiểu bản vẽ – biên bản nghiệm thu, để biết giai đoạn nào đang thi công phần nào

• Kiểm soát được tính hợp lệ của chứng từ: nghiệm thu, thanh toán, thanh lý hợp đồng

Việc hiểu kỹ thuật không chỉ giúp kế toán chủ động hơn mà còn tránh bị phụ thuộc vào giám sát – đội thi công trong việc xác nhận số liệu.

4. Làm chủ Excel và phần mềm kế toán quản lý theo công trình

Công trình thường kéo dài, phát sinh nhiều chi phí – nếu kế toán không tổ chức tốt bảng biểu sẽ dễ mất kiểm soát.

Kỹ năng cần có:

• Lập bảng theo dõi chi phí theo từng công trình/hạng mục

• Biết sử dụng các hàm Excel phức tạp (SUMIFS, INDEX/MATCH, Pivot…)

• Thành thạo phần mềm kế toán có hỗ trợ tập hợp chi phí theo mã công trình

5. Kỹ năng phối hợp và giao tiếp với các bộ phận liên quan

Một công trình có thể liên quan đến nhiều phòng ban và đối tác, vì vậy kế toán cần:

• Giao tiếp hiệu quả với giám sát công trình, kỹ sư, đội thi công để lấy thông tin kịp thời

• Làm việc với chủ đầu tư, nhà thầu chính/phụ trong quá trình xác nhận khối lượng, nghiệm thu

• Phối hợp với ngân hàng, cơ quan thuế khi làm hồ sơ giải ngân, báo cáo tài chính, kê khai thuế

Kỹ năng giao tiếp tốt sẽ giúp kế toán làm việc trôi chảy và xử lý tình huống nhanh chóng hơn.

6. Nắm chắc quy định về thuế trong ngành xây dựng

Một số quy định thuế cần nắm rõ gồm:

• Thuế GTGT theo tỷ lệ % trên doanh thu đối với một số công trình

• Các chi phí bị loại khi không có đầy đủ chứng từ, hóa đơn hợp lệ

• Khai thuế TNDN, TNCN theo từng công trình nếu là nhà thầu phụ hoặc công trình có quyết toán riêng

• Hiểu về tạm ứng – thanh toán – giữ lại để xử lý doanh thu thuế đúng kỳ

V. Ai nên học kế toán xây dựng? Nên bắt đầu từ đâu?

Kế toán xây dựng là lĩnh vực chuyên sâu, có độ phức tạp cao hơn so với kế toán thương mại – dịch vụ thông thường. Tuy nhiên, nếu xác định đúng mục tiêu học tập và lựa chọn lộ trình phù hợp, người học hoàn toàn có thể làm chủ được nghiệp vụ và trở thành kế toán chuyên ngành có giá trị trên thị trường việc làm.

1. Ai nên học kế toán xây dựng?

Người đã có nền tảng kế toán tổng hợp

Nếu bạn đã từng học hoặc làm kế toán thương mại – dịch vụ, việc chuyển sang mảng xây dựng sẽ thuận lợi hơn vì đã quen với nguyên lý, định khoản, làm sổ sách và khai báo thuế. Tuy nhiên, bạn sẽ cần bổ sung kiến thức đặc thù về:

Bài viết tham khảo: Kế Toán Thuế Là Gì? Những Điều Cần Biết Về Kế Toán Thuế

• Phân bổ chi phí theo công trình

• Hồ sơ nghiệm thu – quyết toán

• Tính giá thành công trình

• Kiểm soát thuế xây dựng (GTGT, TNDN, TNCN theo công trình)

Người đang làm kế toán tại công ty xây dựng nhưng chưa nắm vững nghiệp vụ

Nhiều bạn làm kế toán công trình hoặc kế toán nội bộ tại các nhà thầu nhỏ nhưng chỉ mới làm phần hành cơ bản, chưa hiểu sâu về cách tập hợp chi phí, kết chuyển dở dang hay lên báo cáo theo công trình. Việc học thêm kế toán xây dựng bài bản sẽ giúp:

• Nắm hệ thống nghiệp vụ rõ ràng

• Làm được trọn quy trình kế toán cho từng công trình

• Tránh sai sót khi quyết toán thuế hoặc làm việc với chủ đầu tư, kiểm toán

 Người trái ngành, học kế toán thực hành và muốn chuyên sâu vào xây dựng

Nếu bạn xuất phát từ ngành khác nhưng có định hướng rõ ràng muốn làm kế toán trong công ty xây dựng, bạn hoàn toàn có thể học từ đầu – nhưng nên đi theo lộ trình:

• Học kế toán tổng hợp thực hành để nắm nguyên lý – sổ sách – thuế

• Sau đó học kế toán xây dựng chuyên sâu, để làm đúng nghiệp vụ đặc thù ngành

Đây là hướng đi phù hợp với rất nhiều học viên trái ngành đã học tại trung tâm và sau 3–5 tháng có thể làm được việc thật tại các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

2. Nên bắt đầu từ đâu nếu muốn học kế toán xây dựng?

Tùy vào nền tảng của bạn, có thể lựa chọn các hướng đi sau:

Quan trọng nhất là chọn nơi học có giảng viên đang làm kế toán xây dựng thực tế, dạy từ hồ sơ công trình thật và giúp bạn thực hành cầm tay chỉ việc – thay vì học lý thuyết suông hoặc chỉ nghe giảng.

VI. Học kế toán xây dựng thực hành ở đâu uy tín?

Với đặc thù kế toán xây dựng khá phức tạp và liên quan trực tiếp đến giá thành, quyết toán công trình, nếu chỉ học qua sách vở hoặc những video lý thuyết ngắn, học viên rất khó có thể làm được việc thực tế. 

Do đó, việc lựa chọn một khóa học kế toán xây dựng thực hành chất lượng, được giảng dạy bởi người đang làm nghề là yếu tố quan trọng hàng đầu giúp học viên rút ngắn thời gian và tránh mắc lỗi khi đi làm.

Bài viết tham khảo: Top 5 Khóa Học Kế Toán Xây Dựng Cho Người Mới Bắt Đầu Tốt Nhất

1. Tiêu chí lựa chọn một khóa học kế toán xây dựng uy tín

Để đảm bảo hiệu quả khi học, bạn nên lựa chọn khóa học đáp ứng được các tiêu chí sau:

• Giảng viên là kế toán trưởng hoặc chuyên viên kế toán xây dựng đang làm thực tế

• Không chỉ hiểu về lý thuyết, mà còn chia sẻ được các tình huống cụ thể trong doanh nghiệp xây dựng tại Việt Nam.

• Có giáo trình và tài liệu thực hành theo từng công trình thật

• Bao gồm: dự toán, bảng phân bổ chi phí, hồ sơ nghiệm thu, biên bản thanh toán, hợp đồng…

Học viên được thực hành đầy đủ các nghiệp vụ đặc thù như:

→ Tập hợp chi phí theo công trình

→ Lập bảng tính giá thành

→ Xử lý chi phí dở dang, chi phí vượt dự toán

→ Lập hồ sơ thanh toán, quyết toán công trình

→ Có hỗ trợ 1–1 sau khóa học

Vì kế toán xây dựng dễ phát sinh sai sót, đặc biệt trong giai đoạn đầu đi làm, nên việc có người đồng hành hỗ trợ sẽ giúp học viên xử lý nhanh các tình huống thực tế.

2. Khóa học kế toán xây dựng tại Lê Ánh – Lựa chọn đáng tin cậy cho người học thực tế

Tại Trung tâm Kế toán Lê Ánh, khóa học “Kế toán xây dựng thực hành theo công trình” được thiết kế chuyên biệt, phù hợp với:

• Người đã biết kế toán tổng hợp và muốn học lên mảng xây dựng

• Kế toán nội bộ đang làm tại các công ty xây dựng nhưng còn yếu nghiệp vụ

• Người trái ngành đã học xong kế toán thực hành và muốn chuyên sâu theo ngành

Những điểm nổi bật của khóa học:

• Giảng viên là kế toán trưởng tại các doanh nghiệp xây dựng, có trên 10 năm kinh nghiệm

• Học viên được thực hành toàn bộ quy trình kế toán xây dựng từ A–Z, bao gồm cả hồ sơ thật

• Được hướng dẫn cách làm báo cáo lãi/lỗ theo từng công trình, xử lý chi phí vượt định mức

• Có bài tập Excel, phần mềm kế toán mẫu, và bộ tài liệu thực tế dùng trong công trình thật

Ngoài ra, trung tâm có các lớp học trực tiếp tại Hà Nội, TP.HCM, Hải Phòng, và hình thức học online tương tác trực tiếp với giảng viên cho học viên ở xa.

3. Lý do nên học kế toán xây dựng bài bản thay vì tự mày mò

• Tiết kiệm thời gian: Thay vì mất 6 tháng đến 1 năm tự học mà vẫn chưa hiểu bản chất, học bài bản giúp bạn làm được việc sau 1 khóa.

• Tránh sai sót khi đi làm: Kế toán xây dựng liên quan đến số liệu lớn, sai 1 dòng có thể ảnh hưởng toàn bộ kết quả công trình.

• Gia tăng cơ hội nghề nghiệp: Biết kế toán xây dựng là một lợi thế lớn, vì không nhiều người đủ kỹ năng để đảm nhiệm vị trí này.

Kế toán xây dựng và kế toán thương mại, tuy cùng dựa trên nền tảng nguyên lý kế toán, nhưng lại mang bản chất nghiệp vụ và yêu cầu thực hành hoàn toàn khác nhau. 

Nếu kế toán thương mại là khởi đầu phù hợp với người mới học, thì kế toán xây dựng lại là bước phát triển nâng cao, đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về quy trình công trình, khả năng bóc tách chi phí và sự phối hợp chặt chẽ với nhiều bộ phận khác trong doanh nghiệp.

Việc nắm rõ sự khác biệt giữa hai loại hình kế toán không chỉ giúp bạn tránh bỡ ngỡ khi thay đổi môi trường làm việc, mà còn là chìa khóa để lựa chọn đúng hướng học, đúng nghề – đặc biệt với những ai muốn chuyên sâu vào lĩnh vực xây dựng, hoặc đang làm tại các doanh nghiệp xây lắp, kỹ thuật, hạ tầng, dân dụng.

Nếu bạn đang:

• Là kế toán tổng hợp muốn nâng cao kỹ năng chuyên ngành

• Là người mới vào nghề và muốn đi theo lộ trình bài bản

• Hoặc đang làm kế toán tại công ty xây dựng nhưng chưa được hướng dẫn hệ thống

Thì khóa học kế toán xây dựng thực hành chính là lựa chọn cần thiết để bạn phát triển bền vững trong sự nghiệp.

Hãy bắt đầu từ kiến thức đúng, từ cách làm thật – và chọn đồng hành cùng người có kinh nghiệm thực tế. Việc bạn hiểu rõ bản chất từng nghiệp vụ không chỉ giúp bạn tự tin làm việc, mà còn giúp doanh nghiệp mà bạn đang làm việc tránh được những rủi ro đáng tiếc về thuế, chi phí và pháp lý